समजून घेण्याची कला : इतरांचे अनुभव आणि कौशल्यांचा सन्मान

         

     

    लोक बहुधा स्वतःच्या अनुभवांवर आणि विचारांवर आधारित इतरांबद्दल गृहीत धरतात की ते देखील त्यांच्यासारखेच असतील. हा दृष्टिकोन आपल्याला अनाहूतपणे बर्‍याच वेळा वापरताना दिसतात. प्रत्येक व्यक्ती स्वतःच्या आकलनशक्तीच्या आधारावर इतरांचे योग्य किंवा अयोग्य मोजमाप करते. परंतु हे लक्षात घेतले पाहिजे की प्रत्येक व्यक्तीची बुद्धिमत्ता, कौशल्य, आणि विचारांची पातळी वेगळी असू शकते. कोणत्याही व्यक्तीच्या अनुभवांमुळे, त्यांच्या जीवनात त्यांनी ज्या प्रकारे गोष्टी शिकल्या आहेत, त्या अनुषंगाने त्यांची विचारसरणी इतरांपेक्षा अधिक चतुर किंवा हुशार असू शकते.

      तथापि, समाजात हे मान्य करणे कठीण जाते की प्रत्येक व्यक्तीची क्षमतांची, अनुभवांची, आणि जीवनातील दृष्टिकोनाची एक वेगळीच दिशा असू शकते. जे लोक आपल्यापेक्षा साधारण वाटतात किंवा जे आपल्यासारखेच असतील असे वाटते, त्यांच्यातही असे गुणधर्म किंवा कौशल्य असू शकते. जे आपण तत्काळ ओळखू शकत नाही. याचे मुख्य कारण असे आहे की, आपण इतरांना आपल्या मर्यादित दृष्टिकोनातून पाहतो. त्यामुळेच आपल्याला त्यांची खरी क्षमता आणि मूल्य ओळखण्यात अडचण येते.

     या अनपेक्षित परिणामांमुळे अनेक वेळा आपल्याला इतर व्यक्तींचे योगदान किंवा त्यांच्या अनुभवांचे महत्त्व समजून घेता येत नाही. आपण त्यांच्याकडे 'सामान्य' म्हणून पाहण्याची एक प्रवृत्ती निर्माण करतो. मात्र, हे लक्षात घेतले पाहिजे की, 'सामान्य' वाटणाऱ्या व्यक्ती देखील कोणत्या ना कोणत्या विशिष्ट गोष्टीत निष्णात असू शकतात. ज्या गोष्टी आपल्याला माहिती नसतात. त्यांच्या या वैशिष्ट्यपूर्ण गुणांचा किंवा कौशल्यांचा आपण विचार करत नाही आणि त्यामुळे त्या व्यक्तीचे खरे मूल्य ओळखण्यात आपण कमी पडतो.

    उदाहरण म्हणून, समाजात आपण जर एखाद्या व्यक्तीला त्यांच्या कौशल्यांच्या अभावामुळे कमी लेखले तर कदाचित आपल्याला त्या व्यक्तीच्या वैशिष्ट्यपूर्ण गुणांची कल्पना नसेल. ज्या क्षेत्रात आपण सक्षम असू, त्या क्षेत्रात जर इतर व्यक्ती अपयशी ठरत असतील, तर आपण त्यांना कमी लेखतो. परंतु दुसऱ्या क्षेत्रात तीच व्यक्ती उत्कृष्ट कामगिरी करत असेल तर त्याच्या कर्तृत्वाचा सन्मान करणे गरजेचे आहे.  

   खरेतर, समाजात आपल्याला इतरांबद्दल संपूर्णपणे जाणून घेणे कधीच शक्य नसते. प्रत्येक व्यक्तीचा अनुभव आणि शिकण्याची प्रक्रिया वेगवेगळी असू शकते. एखादी व्यक्ती एका क्षेत्रात कमी सक्षम वाटली तरी ती दुसऱ्या क्षेत्रात कितीही उत्कृष्ट कामगिरी करत असेल हे समजणे गरजेचे आहे. आपण जो विचार करत असतो, तो त्या व्यक्तीच्या समग्र जीवनाचे प्रतिबिंब नसते.

   यामुळे, समाजातील विविध कौशल्य आणि व्यक्तिमत्त्वांच्या सन्मानाची गरज निर्माण होते. इतरांच्या अनुभवांचा आणि कौशल्यांचा आदर करणे हे सामाजिक सहिष्णुतेचे लक्षण आहे. आपल्याला इतरांकडून शिकण्याची तयारी ठेवावी लागेल. जेव्हा आपण ही तयारी ठेवतो, तेव्हा आपल्याला अनेक नव्या गोष्टी समजून घेता येतात आणि आपली वैयक्तिक प्रगती होते. या दृष्टिकोनातून आपण केवळ स्वतःच प्रगती करतो असे नाही तर समाजालाही एका प्रगतीशील दिशेने नेत असतो.

   यातून एक महत्त्वाचा धडा घ्यावा लागेल: प्रत्येक व्यक्तीला आपल्या दृष्टिकोनातून मोजणे चुकीचे आहे. त्याऐवजी प्रत्येक व्यक्तीला त्यांच्या अनुभवांच्या आणि कौशल्यांच्या आधारे समजून घेतले पाहिजे. ज्या व्यक्तींच्या बाबतीत आपल्याला कल्पनाच नसते, त्यांच्याकडे एखादी विलक्षण क्षमता असू शकते, ज्या क्षमतेमुळे ते मोठे यश मिळवू शकतात. 

   समाजात आपल्या जागेचा योग्य वापर करून आपण इतरांच्या कौशल्यांचा सन्मान करावा. ही सन्मानाची भावना केवळ परोपकारी दृष्टिकोनातून नसावी, तर ती शिकण्याच्या इच्छेने असावी. इतरांच्या अनुभवांकडून शिकणे म्हणजे आपण आपल्या जीवनातील विचारांच्या कक्षा रुंदावतो. यामुळे आपण स्वतःही अधिक प्रगल्भ होतो आणि समाजाच्या विकासात आपले योगदान देतो. 

  या संपूर्ण प्रक्रियेत आपण समाजाला एकजूट करण्यात सक्षम होतो. आपले मनाचे दार खुले ठेवणे आणि इतरांबद्दल एक सकारात्मक दृष्टिकोन बाळगणे, हे आपल्याला आणि समाजाला एका चांगल्या भविष्याकडे घेऊन जाते.